E kimihia ana e Tatauranga Aotearoa ngā whakaaturanga hiahia mō tētahi Pae Kōrero Hoahoa Tauanga Karauna-Māori. Ma te Pae Kōrero nei ka whai wāhi te iwi Māori ki te āwhina hāngai ki te hoahoa me te whakamahere o ngā hōtaka tauanga whai mana pēnei i te tatauranga.
E wātea ana anō hoki a Crown-Māori Statistical Design Forum: Expression of interest i te reo Ingarihi.
- Ngā pūkenga me te tautōhito
- Ngā mema
- Te tautoko ā-komiti
- Te whiwhinga pūtea
- Te Whakaūnga
- Ngā pānga taupatupatu me te tūmataiti
He Whakamārama mō te Pae Kōrero
Tēnei Tatauranga Aotearoa te pōwhiri atu nei kia tukua mai ngā whakaaturanga hiahia o ngā iwi, o ngā whakahaere Māori, o ngā kaimahi raraunga Māori me ngā tāngata takitahi whai pūkenga ki te ao Māori, te mana urungi raraunga Māori, te rangahau kaupapa Māori rānei, kia tūhono mai ki te Pae Kōrero Hoahoa Tauanga Karauna-Māori.
Mā te Pae Kōrero e hora whāinga wāhi mā ngā iwi me ngāi Māori kia tāpae tika i ō rātou whakaaro i roto i ngā hoahoa me ngā whakamahere o ngā kaupapa tauanga whai mana taketake pēnei me te tatauranga, me ētahi kaupapa taketake e tautoko nei i tōna horanga whai hua. Mā te Pae nei hoki e whakaahua tētahi tūranga hira mō te whakarite tikanga e puta ai ngā whakaaro o te iwi me te ao Māori ki te pūnaha tauanga o Aotearoa.
Ko ētahi o ōna mema ko ngā kanohi mai i ngā iwi, i ngā hapori, me ngā hinonga kāwanatanga. Hei tautoko tēnei i te whāinga o te Pae Kōrero, mā te hanga wāhi puta noa i te pūnaha i āta rurukutia, e taea ai ngā māramatanga me ngā awhero o te iwi Māori te whakauru ki tētahi pūnaha tauanga whānui kē atu. Mā tēnei ara pāhekoheko ka riro mā ngā whakaaro Māori ngā ritenga hei ahuahu, kia kaha ake te whakapono, kia hāngai kē atu, kia toitū kē atu hoki mā ngā iwi, me te hanga urupare ā-pūnaha kakama kē atu ki ngā hiahia raraunga Māori.
Hei wāhanga te whakatūranga o Te Pae o tētahi kōkiri whānui kē atu a Tatauranga Aotearoa kia hanga rōpū hoahoa ā-hapori mai i te huhua o ngā hoa pātui me ngā rōpū, tae atu ki ngā iwi Māori, ki ngā Iwi o Te Moana-nui-a-Kiwa, ki te hunga Whaikaha, ki ngā momo iwi maha, ki te hapori LGBTIQ+, ki te hunga kāinga kore, me te hunga noho rangitahi.
Te whāinga wāhi
Ka noho te Pae Kōrero hei ara toitū mō ngā whakaaro o ngā iwi, o ngāi Māori hoki i roto i te hoahoa tauanga. Mā tēnei ka pai ake te hora a Tatauranga Aotearoa i ngā hiahia kiritaki, hoa pātui anō hoki, mā te whakanoho i ngā wawata o ngāi Māori i te pūtahi o ā mātou mahi mai i te tīmatanga.
Mā te whakaawe i ngā raraunga ka kohia e mātou, ka pēhea hoki e whakamahia ai ngā raraunga kōmitimiti, ka āwhina Te Pae Kōrero i te āhua o te whakaata o ngā tatauranga whai mana i ngā mea hira ki ngā hapori Māori, me te tautoko i te whakapikinga o te whakapono ki te pūnaha raraunga.
I tēnei wā e hoahoatia ana ētahi kaupapa taketake pēnei me te tatauranga, ā, ko te tāpae kōrero tōmua te tāpae whai painga. Kua puta ngā karanga a ngā iwi me ngā kaihautū o te iwi Māori kia whakarerekētia te katoa o ngā nekeneke - me kawe ki tua i te torotoro whakaaro, kia tāpae kōrero whai hua mō te hoahoa, kia whakapono rātou ki te whakamahinga o ngā raraunga, me ngā inenga e whakaata nei i ngā wawata o te iwi Māori. Hei urupare te Pae Kōrero ki taua karanga.
E tautoko ana hoki te Pae Kōrero i a Tatauranga Aotearoa kia whakapakaritia e ia ōna here i raro i te Ture mō ngā Raraunga me ngā Tauanga 2022, kia urupare ki ngā arotake o waho, kia tāpae āwhina hoki mō ngā whakaūnga whakatau Tiriti.
Te Wāhi ki Te Pae Kōrero
Hei whakarānea te Pae Kōrero i ngā hononga o ngā iwi ki te Karauna o nāianei, me ngā whakaūnga whakatau take Tiriti. Mā te huinga o ngā mema o te Pae Kōrero ka rangona ngā whakaaro mai i ngā rohe, me te puta o tētahi hanumitanga torowhānui o ngā pūkenga, o te mātauranga me te tautōhito. Huia katoatia ka uru ki te tira nei te whakaruruhau raraunga Māori, ngā pūkenga tauanga, raraunga hoki, te ao Māori, ngā tikanga, me ngā whakaaro o ngā iwi, o ngā hapū, me ngā whānau.
Ka whakahoki pūrongo auau Te Pae Kōrero ki te Komiti Aroturuki Haumitanga o Tatauranga Aotearoa, e ārahi ai āna tohutohu i ngā whakatau haumi, whakaarotau hoki e pā ana ki te tatauranga me ngā mahi hoahoa tauanga whānui kē atu.
Ko ētahi o ngā tauira o ngā momo pātai hoahoa ka whiriwhiria pea e te Pae Kōrero, inā:
- me pēhea te kohikohi, te whakaatu hoki i te piringa ā-iwi, i roto i te tatauranga
- mehemea ka taea ngā whakarōpūtanga te whakaurutau kia pai ake ai te whakaata i ngā āhuatanga tūturu o ngā iwi me ngā hapū
- me pēhea te whakamahi i ngā raraunga kōmitimiti kia whai tikanga hei whakaata i ngā whakaarotau o ngā iwi
- me pēhea te whakapakari i ngā kaupapa pēnei i Te Kupenga (te uiuinga toiora Māori a Tatauranga Aotearoa) kia pai ake ai tōna ine i ngā mea hira ki te whānau.
I roto i te wā, ko te whakaaro ia, ka riro mā te Pae Kōrero e āta arataki te hoahoa pūnaha tauanga whānui kē atu, e tuia ai ngā whakaaro o te iwi Māori ki ngā whakataunga mai i te tīmatanga.
Mā roto i āna tohutohu me āna māramatanga, ka āwhina te Pae Kōrero i te kitenga o ngā āhuatanga kaupapa Māori pono i roto i te tākinga o ngā tauanga i te pūrākau o Aotearoa.
Ahakoa ka riro mā Tatauranga Aotearoa te Pae e ārahi, ka uru ki ōna mema ngā kanohi mai i ngā tari kāwanatanga maha (tae atu,ina hāngai, ki te Rōpū Mahi Whakawhiti a Te Kāwanatanga mō te Raraunga, (Māori Data Needs Working Group)) me ōna mema Māori. I konei ka kitea he wāhi mō te katoa e pai ai te āwhina o ngā whakaaro Māori ki ngā pātai hoahoa pūnaha e pā ana ki ngā hinonga huhua.
Me pēhea te tono
Tēnei te pōwhiri atu ki te hunga e hiahia ana ki te uru ki te Pae Kōrero kia tukua mai he whakaaturanga hiahia i mua i te 5.00pm, i te 11 Pēpuere 2026 ki [email protected].
Me uru ki tō whakaaturanga hiahia:
- tētahi reta whakamārama (kaua e neke atu i te rua whārangi) e whakatakoto ana i tō hiahia, me ngā pūkenga, tō mōhiotanga me te tautōhito māu e kawe mai ki te Pae Kōrero
- tētahi tāhuhu tangata (kaua e neke atu i te whā whārangi)
- ētahi ingoa me ngā taipitopito whakapā mō ētahi kaitautoko e rua.
E whakatenatena ana mātou i te hunga tono kia whakaaturia mai i roto i tā rātou reta kōpaki ngā pūkenga me te tautōhito ka tāpaetia mai e rātou.
He pai noa te tuku tāpaetanga ki te reo Māori, ā, he pai hoki ngā hōputu rerekē pēnei i te ataata.
Tēnā īmēratia mai [email protected] ki te hiahia koe ki te tuku mai i tō tono mā tētahi hōputu rerekē.
Te hātepe kōwhiri me tētahi wātaka matapae
Ka aromatawaitia ngā tono katoa i runga anō i ngā paearu kua oti te whakaputa (tirohia ngā pūkenga me te tautōhito), me te aro anō ki te tūtika o ngā pūkenga me te mātauranga, me ngā tirohanga e hiahiatia ana puta noa i te Pae katoa. Ko tētahi wāhanga o te kōmiri kaitono ko te whakapā atu ki ngā kaitautoko.
Mā te Pou Urungi o Tatauranga Aotearoa e whakaū ngā mema i te mutunga, kia tino pai ai te kapinga o ngā pūkenga tika, me ngā kanohi hoki e tika ana kia pai ai tana kawe i āna mahi.
- Ka kati ngā Whakaaturanga Hiahia: Wenerei, 11 Pēpuere 2026.
- Te Kōmiri Ingoa me Ngā Whakaūnga Kaitautoko: Pēpuere 2026.
- Ka whakapūmautia ngā kopounga whakamutunga: Ngā rā tuatahi o Māehe 2026.
- Te akoranga me te hui tuatahi: Māehe 2026.
He mōhiotanga mā ngā kaitono
Ngā pūkenga me te tautōhito
Ka huia i roto i te Pae Kōrero te tūnga tika o ngā pūkenga, ngā pūkenga whaiaro, ngā mōhiotanga me ngā tirohanga, kia tino tika ai te whakaahua i ngā whakaaro Māori ā-rohe, ā-takiwā hoki me ngā momo pūkenga huhua anō hoki. E kore ngā mema e pupuru takitahi i ēnei pūkenga, engari, ina huia katoatia, ka kapi ngā wehenga e whai ake nei.
Te Wāhanga |
Te Whakamārama |
He aha te take i noho ai hei mea nui mō Te Pae |
Ngā pūkenga tauanga, raraunga hoki |
Te mōhiotanga ki ngā tauanga whai mana, ki te hoahoa uiuinga, ki ngā pūnaha raraunga kōmitimiti rāneis |
Ka whakapakari i te tāurutanga hangarau, hei tauira, ki te tatauranga, ki te raraunga hanumi, me ērā atu take kounga raraunga, me te tautoko i te whakamāramatanga me te whakaputa kitenga pai ki te katoa |
Te rangatiratanga raraunga Māori |
Te tautōhito ki te whakaruruhau raraunga, ki ngā rēhita ā-iwi, ki ngā kōrero rānei nā ngā iwi Māori i ārahi |
Ka hora hautūtanga mō te pātai me pēhea te whakaruruhau, te whakahaere, me te tautiaki i te raraunga |
Te horanga o te mōhiotanga ā-rohe, ā-rāngai hoki |
He māramatanga mai i ngā rohe me ngā rāngai, pēnei i te hauora, i te mātauranga, i te taiao me te ōhanga |
Ka whakaū ka whakaatatia ngā pānga Māori puta noa i ngā rohe me ngā takotoranga whenua, e ngā tohutohu |
Ngā whakaaro o ngā iwi, o ngā hapū, me ngā whānau |
He māramatanga mai i ngā rohe me ngā rāngai, pēnei i te hauora, i te mātauranga, i te taiao me te ōhanga |
Ka whakaū ka whakaatatia ngā pānga Māori puta noa i ngā rohe me ngā takotoranga whenua, e ngā tohutohu |
Te ao Māori me ngā tikanga |
Te mōhiotanga hōhonu ki te ao Māori, ki ngā tikanga, ki te kawa, me te mātauranga Māorii |
Ka piri ngā tohutohu a te Pae Kōrero ki ngā whakaaro me ngā tikanga Māori |
Te hoahoa kaupapa here, pūnaha hoki |
Te māramatanga ki ngā hātepe kaupapa here Karauna me ngā ritenga ā-ture |
Hei āwhina tēnei i te whakahāngaitanga o ngā tohutohu a te Pae Kōrero ki ngā ara whakatau take kāwanatanga |
Te taha whakaruruhau me te taha hautūp |
Ō mua tautōhito poari, tohutohu, whakaruruhau rānei |
Ka tautoko i ngā hātepe rōpū pakari, te kawenga haepapa, me ngā tohutohu ā-rōpū kounga tiketike |
Te tautika me ngā haonga o te katoa |
Te tautōhito ki te kawe whakamua i te tautika mō te iwi Māori me ērā atu rōpū kāore i te eke te āwhina i a rātou |
Ka whakaū i te whakaatatanga o ngā inenga tauanga me ngā whiringa hoahoa i te kanorau o Aotearoa |
Ngā kōtuinga me ngā pahekotanga |
Ka mōhiotia e te iwi te āhei ki te mahi puta noa i ngā whaitua ā-iwi, ā-Karauna, ā-hapori hoki |
Ka whakapakari i te whirinakitanga, me tētahi tuituinga whai painga i tētahi horopaki pātui |
Ngā mema
Ka kopoua tae atu ki te 15 mema, me tētahi heamana, mō tētahi wāhanga rua tau, toru tau rānei te roa mō te nohonga tuatahi, me te whiringa kia kopoua anō mō te tae atu ki te rua anō o ētahi atungā wāhanga, rua tau te roa, kia rua hoki aua wāhanga hei tautoko i te haerenga tonutanga o te nohoanga mema. Ka whakaūngia te roa o te wāhanga noho mō ia mema mā te hātepe kopou.
E kore e iti iho i te rua hautoru o te Pae Kōrero he kanohi nō te hapori o ngā iwi Māori, ā, ko ērā atu tāngata he kanohi nō ngā tari kāwanatanga. Mā te whakauru atu i ngā kanohi o ngā hinonga kāwanatanga hei mema mō te Pae e tautoko te whakahāngaitanga ā-pūnaha whānui i āta rurukutia, ka heke hoki te tōaitanga mahi mō ngā iwi me ngāi Māori.
Kia oti ngā mema te whakaū, ka whakaūngia te heamana e te Pou Urungi o Tatauranga Aotearoa, ā, mā ngā mema te hātepe mō tēnei hei tārei ā taua wā. Mā konei ka mōhio e tautokona ana te heamana e ngā mema o te Pae Kōrero, ā, ka whakamanaia ōkawatia ki tā ngā ritenga o te Anga Utu Komiti a Te Rūnanga Matua o te Kāwanatanga.
Mā ngā mema e whakaū ngā Whakaritenga Mahi i te taha o Tatauranga Aotearoa, e puritia tahitia ai te haepapa mō ngā whakahaere o te Pae Kōrero e ngā rōpū e rua, e mārama ai hoki te katoa ki tōna tūranga, ki ōna haepapa me ōna tikanga mahi.
Ka whakawhanake tahitia ngā tikanga,ngā uara me ngā ritenga mahi a Te Pae e ōna mema, me te whakarite tikanga kia riro mā ngā tūmanako me ngā tikanga Māori e ārahi ngā whakahaere a te Pae.
Te tautoko ā-komiti
Ka whakatūria he rōpū āwhina mō te Pae Kōrero i roto i Tatauranga Aotearoa Ka whakaakona, ka whakangungua hoki ngā mema, ā, ka tukua he mōkihi hui hei tautoko i ō rātou tūranga.
Te whiwhinga pūtea
Ka utua ngā mema i raro anō i ngā ritenga o te Anga Utu Komiti a Te Rūnanga Matua o te Kāwanatanga.
Mehemea kei te utua kētia ngā mema e Tatauranga Aotearoa, e tētahi atu hinonga rānei, e kore e utua anō ētahi utu tāpiri. Ka whakahokia ngā utunga mō ngā haere me ngā whare noho o ngā mema katoa, ki te taumata e tika ana.
Whakaūnga
Ko te tūmanako ka hui auau tonu te komiti (ka eke pea ki te 12 hui i te tau) mō te Pae Kōrero, ko ētahi he hui ā-kanohi, ko ētahi he hui topa. Ka ū ngā hui ki ngā tikanga Māori, me ngā ritenga whakapiki i te mana o tētahi atu, kia pai ai te puta o ngā mōhiotanga hangarau, kaupapa Māori hoki i ngā hui.
Me whakawātea wā hoki ngā mema mō te takatū, me ētahi tāpaetanga hoki i waenga i ngā hui.
Ngā tapatupatu pānga me te tūmatanui
Ka inoitia ngā kaitono kia whakaaturia mai ngā taupatupatu pānga tūturu, ka tūpono pea, ka kitea rānei e ētahi atu. Ko ngā mōhiotanga katoa ka whakamahia mō ngā pūtake aromatawai ā, ka āta puritia e Tatauranga Aotearoa. He tika ōu ki te tono urunga ki ō mōhiotanga, ki te whakatika hoki i ō mōhiotanga.
